Irrationaliteit is de kwaal van onze tijd. Politieke correctheid, islam-bashing, Trump-bashing, klimaathysterie: allemaal irrationeel. Let op het vuur waarmee mensen zich aan dat rijtje ondeugden overgeven: het gaat nooit gewoon om meningen, er is telkens sprake van een groot fanatisme.
Daarmee zijn die extreme uitingen allemaal eigenlijk een vorm van narcisme: het voelt erg goed om er zulke absolute opvattingen op na te houden. Het overstemt elk innerlijk conflict, elke twijfel. Wat heerlijk om zo totaal gelijk te hebben.
En degenen die het er niet mee eens zijn? Dat zijn xenofoben, islamofoben, racisten, seksisten, fascisten dan wel klimaatgekkies, sneeuwvlokjes of hippies. Het is een geruststellend idee dat de tegenstander niet goed snik is en geheel niet deugt. Je mag tegenwoordig alles vinden, als het maar radicaal en ongenuanceerd is.
Loopbaan
Een serieuze klimaatwetenschapper heeft daarmee wel een groot probleem: als hij de stapel informatie van hoog opgeleide klimaatsceptici tot zich heeft genomen, moet hij wel erkennen dat een flink aantal van hun tegenargumenten hout snijden en daarmee de gangbare theorieën aan het wankelen brengen. Maar hardop zeggen kan hij dat niet. Stel je voor. Hoe moet hij de financiering van zijn volgende onderzoeksproject rondkrijgen als hij een reputatie opbouwt van criticaster? Promoties kan hij ook wel vergeten, voordat hij het weet zou hij de hint kunnen krijgen eens naar een andere baan om te gaan kijken. Met andere woorden: zijn wetenschappelijke carrière is gestrand.
U heeft voor Nieuwsuur nog niet één wetenschapper gezien die benadrukte hoeveel onzekerheden er nog zitten in de rekenmodellen die gehanteerd worden. Integendeel: onverminderd wordt benadrukt hoe slecht het klimaat ervoor staat. Wat u hoort is niet een intelligente, volwassen man of vrouw, maar een activist die zijn verantwoordelijke denken al heel lang geleden op nul heeft gezet.
Waar u naar kijkt is kuddegedrag: de afzonderlijke leden snappen heel goed in welke richting gemarcheerd dient te worden, en men pleegt een maximale inspanning om zulk aangepast mogelijk gedrag ten toon te spreiden.
Mensen zijn bangeschieters: ze streven ernaar zo min mogelijk risico te lopen op sociale afwijzing. Hoe absurd hun beweringen ook zijn. Zolang de groep je haar goedkeuring schenkt, kan je niets gebeuren. Totdat je tien, twintig, of dertig jaar later je teksten terugleest. Dan kun je jezelf wel voor de kop slaan: hoe heb ik zo stom kunnen zijn! Oud-CPN'ers kennen dat heel goed. Die behoorden in de jaren 70 tot een tamelijk dwaze partij die studentleden de grootst mogelijke onzin liet beweren. Beschaamd kijken ze nu dikwijls terug op die tijd.
Kritisch
Ondertussen zitten we er maar mee: al die grote mensen die weigeren hun grotemensenverstand te gebruiken, en de wereld bijna uitsluitend ideologisch bezien en daarbij hun common sense overboord zetten. Het lijkt nog het meest op het begin van de Eerste Wereldoorlog: toen was de mensheid ook collectief gestoord en stortte zij zich massaal op een slachtpartij die zijn weerga niet kende.
Heel veel pijn en schade later begon pas het besef door te dringen dat we als mensen blij moeten zijn gezegend te zijn met een kritisch verstand en dat je kinderen niet vroeg genoeg kunt leren daar uitputtend gebruik van te maken.
